Buc almosnas e plaschentinas, dretg e giustia drova il romontsch

Curt avant la festa da 100 onns da la Lia Rumantscha ha J.-J. Furer publitgà en La Quotidiana in artitgel en quatter parts davart il svilup statistic dal rumantsch dapi l’on 1800 ed in commentari dal rapport da l’Uffizi federal da cultura Mesiras per mantegnair e per promover la lingua e la cultura rumantscha e taliana en il chantun Grischun e dal  Messadi davart la cultura 2021 – 2024 (versiun per consultaziun) da la Confederaziun. Il focus è cleramain drizzà sin il rumantsch. Per la preschenta contribuziun ha el cumpletà ses artitgel cun detagls supplementars ed aschuntà in chapitel nua che el dilucidescha ultra da quai allocuziuns ed intervistas fatgas en connex cun il giubileum da la Lia Rumantscha pertutgant la situaziun actuala ed il futur dal rumantsch. L’analisa da Furer è critica e demascranta. Las midadas necessarias proponidas èn radicalas. Per el è il vair motiv da la situaziun zunt alarmanta da la lingua rumantscha sia discriminaziun permanenta. E quai tant da vart da la Confederaziun sco er da vart dal chantun. Sia conclusiun: sut quellas circumstanzias ha il rumantsch nagin avegnir.

Tesas

• Las datas statisticas dapi 1800 demussan la digren constanta e desastrusa da la populaziun rumantscha.

• Ils rumantschs e las rumantschas na dattan betg vinavant lur lingua a la generaziun successiva.

• La discriminaziun dal rumantsch è in factur determinont per sia sminuziun.

• La Confederaziun ed il chantun discrimineschan fundamentalmain il rumantsch.

• Las recumandaziuns dal rapport d’expertisa èn be per ina pitschna part mesiras da promoziun.

• Il rumantsch sto vegnir tractà exact uschia sco il tudestg, il franzos ed il talian. Avant che promover la lingua rumantscha, ston ils donns da la discriminaziun seculara vegnir reparads.